Bij een bonte verscheidenheid van riten en regels is het opvallend dat men over het theologische aspect van de doop altijd vrij eensgezind heeft weten te blijven in de vroege kerk. De doop betekende toetreding tot de gemeenschap van Christus, afscheid en afstand van alle andere goden en godsdiensten, een nieuw bestaan, vergeving van alle zonden, een voorschot op het eeuwige leven in Gods Koninkrijk met alle heiligen.

Toch zijn er rondom de doop enkele serieuze controverses geweest in de eerste eeuwen van het christendom. In de vroege kerk is het echter altijd weer gelukt, om daarin tot een oplossing te komen, die uiteindelijk door iedereen werd geaccepteerd. Het gaat dan om de vraag van de noodzakelijkheid van de doop voor het heil, de kwestie van de geldigheid van de doop in bepaalde omstandigheden en het probleem van de zonden die zijn begaan na de doop.