Het Bijbelboek Handelingen van de apostelen moet gezien worden als het tweede volume van het Lucaanse dubbelwerk. Dit betekent dat het vanwege haar inhoud, structuur en stijl aan de auteur van het evangelie volgens Lucas moeten worden toegeschreven.Beide werken worden in de opening opgedragen aan een zekere Teofilus enwaarschijnlijk heeft het Lucaanse dubbelwerk van de oorspronkelijke auteur de titel 'Aan Teofilus, deel I en II' meegekregen. Het evangelie volgens Lucas dankt zijn titel aan het feit dat het eerste deel van het Lucaanse dubbelwerk in één bundel met de ander evangeliën werd opgenomen.
Voor wat betreft de inhoud gaat het boek Handelingen verder waar het evangelie volgens Lucas eindigde: de hemelvaart van Christus. Het verhaalt de gebeurtenissen die de jonge, groeiende christelijke gemeente troffen in Jeruzalem en in Klein-Azië. Inhoudelijke ligt het zwaartepunt bij de activiteiten van de apostelen Petrus en Paulus, en bij de relatie en interactie tussen joodse en Griekse christenen. Het boek Handelingen eindigt met de aankomst van Paulus in Rome.
Auteurschap en datering
Het Bijbelboek Handelingen van de apostelen en het evangelie volgens Lucas worden aan dezelfde auteur toegeschreven. Dit is aannemelijk vanwege overeenkomsten in stijl, structuur en woordgebruik, maar ook vanwege intertekstuele aanwijzingen. Zo openen zowel Handelingen als het evangelie volgens Lucas met een groet aan een zekere Teofilus, en verwijst de auteur in Hnd 1:1 naar ‘mijn eerste boek’, waarmee hij zijn evangelie bedoelt. Men gaat er dus van uit dat deze twee Bijbelboeken allebei van de hand van Lucas zijn die naar alle waarschijnlijkheid een arts uit het gezelschap van de apostel Paulus was. Vanwege de kennis van de Hellenistische cultuur die de auteur tentoon spreidt, en zijn veelvuldig gebruik van Hellenistische stijlfiguren, gaat men ervan uit dat deze een Griekse christen uit Antiochië in Syrië was. Uit het Lucaanse dubelwerk blijkt echter ook dat de auteur een gedegen kennis van het Oude Testament bezat, alsmede van joodse gebruiken en tradities, en van Semitisch woord- en stijlgebruik. Vanwege dit laatste wordt ook wel eens de mogelijkheid geopperd dat de schrijver van het Lucaanse dubbelwerk een academisch gevormde jood was die zich evenwel buiten Judea gevestigd had.
Voor wat betreft de datering van het boek Handelingen wordt het waarschijnlijk geacht dat de schrijver het schreef nadat hij zijn evangelie had afgerond. Hierbij moet dan gedacht worden aan een jaartal rond 80 na Christus. Er zijn wetenschappers die van mening zijn dat het boek Handelingen geschreven werd kort na de gebeurtenissen die in het boek verhaald worden. Dat zou betekenen dat aan een jaartal rond 65 na Christus gedacht moet worden. De reden voor deze alternatieve datering is het feit dat Lucas in het boek Handelingen geen melding maakt van de dood van Petrus en Paulus en de val van Jeruzalem (in 70 na Christus).
Plaats binnen het Nieuwe Testament
Het boek Handelingen bevindt zich in de canonieke volgorde van het Nieuwe Testament achter de vier evangeliën en voor de brieven van Paulus. Het is opmerkelijk te noemen dat het Lucaanse dubbelwerk als het ware wordt onderbroken door het evangelie van Johannes. Dit laatste is te wijten aan het feit dat het eerste deel van het dubbelwerk eens apart is opgenomen in een bundel met evangeliën, waardoor de intrinsieke link met het boek Handeling uit het oog is verloren. Dat het evangelie van Lucas niet als laatste van de vier evangeliën wordt opgevoerd (waardoor de verbondenheid van het evangelie van Lucas en het boek Handelingen duidelijker zichtbaar zou worden) komt waarschijnlijk door de onderlinge samenhang van de zogenaamde synoptische evangeliën. Hierdoor zijn zij binnen het canon bijeen geplaatst. Het evangelie van Johannes, welke als het meest recent geschreven evangelie wordt beschouwd, komt hierdoor op de vierde en laatste plaats. Aangezien het boek Handelingen veel te melden heeft over het optreden van de apostel Paulus, en afsluit met diens aankomst in Rome, is er een mooie overloop naar de Paulijnse brieven.
Opbouw en belangrijke passages
Het boek Handelingen begint waar het evangelie van Lucas ophoudt: de zending van de apostelen door Jezus. Hij zegt hen Jeruzalem niet te verlaten (Hnd 1:4), maar zodra ze de Heilige Geest hebben ontvangen zullen zij Jezus’ getuigen zijn tot ‘het uiteinde van de aarde’ (Hnd 1:8). Hierop volgt Jezus’ hemelvaart waarop de leerlingen terugkeren naar de bovenzaal waar zij het laatste avondmaal met Hem hadden genoten.
Vervolgens lijkt er een sprong in de tijd gemaakt te worden, want in de volgende passage spreekt Petrus een menigte van meer dan honderd mensen toe. Zij laten het lot een opvolger voor Judas Iskariot bepalen en dit wordt Mattias.
Het tweede hoofdstuk behandeld de gebeurtenissen omtrent Pinksteren en de ontvangst van de Heilige Geest. Hier vinden we de bekende ‘tongen van vuur’ en het ‘spreken in vreemde tongen’, evenals een uitvoerige volkencataloog. Het begin van het boek Handelingen tot en met hoofdstuk vijf behandelt de gebeurtenissen in Jeruzalem die volgen op de dood van Christus.
In hoofdstuk zes tot en met Hnd 9:31 zien we dat de geloofsgemeente zich buiten de grenzen van Jeruzalem uitbreidt. Het optreden en de dood van Stefanus, een proseliet en de eerste martelaar, wordt uitgebreid verhaald. Ook doet Paulus zijn intrede, eerst nog onder zijn Griekse naam Saulus, maar vanaf hoofdstuk dertien ook aangeduid met zijn Latijnse naam Paulus. Hoewel hij oorspronkelijk een vervolger van de christen was, bekeert Paulus zich nadat Christus aan hem verscheen op de weg naar Damascus.
Vanaf Hnd 9:32 tot en met Hnd 15:35 wordt verhaald over de eerste Grieken die zich tot het christendom bekeren. Daarvoor had al wel een aantal gehelleniseerde joden zich bij de geloofsgemeenschap aangesloten (en een aantal godvrezenden) maar nog geen Grieken die het hellenistische polytheïsme aanhingen. In deze hoofdstukken wordt zowel door Petrus als door Paulus een aantal Griekse steden aangedaan waar het woord van Christus verkondigd wordt, onder andere Caesaria, Antiochië en Ikonium.
De verzen Hnd 15:36 tot en met Hnd 19:20 behandelen het optreden van Paulus in Klein-Azië en Griekenland. Paulus bezoekt een aantal steden waar hij later (volgens de traditie) brieven naar de plaatselijke geloofsgemeenschap zal sturen: Filippi, Tessalonica, Korinte en Efeze. Tevens bezoekt Paulus Cyprus, Caesarea en Athene.
Vanaf Hnd 19:21 wordt de reis van Paulus naar Jeruzalem en naar Rome behandeld. In Hnd 19:21 spreekt Paulus in Asia de wens uit deze twee steden te bezoeken. Eenmaal terug in Jeruzalem wordt Paulus aangeklaagd en gevangen gezet. In Hnd 23:11 bezoekt de Heer Paulus nogmaals en maant hem aan om in Rome van Hem te getuigen zoals hij ook in Jeruzalem heeft gedaan. Paulus doet een beroep op de Romeinse keizer en wordt op transport naar Rome gezet. In Rome krijgt hij toestemming om zelfstandig te wonen en hij spreekt gedurende twee jaar de joden van Rome toe die hem in zijn huis opzoeken.
Bron: Tilburg School of Catholic Theology