donderdag 4 juli 2013
Hoewel ze nooit geleefd heeft, wil ze toch maar niet dood: pausin Johanna. Thomas F.X. Noble, hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Notre Dame (USA), wordt al veertig jaar geconfronteerd met deze mythe die steeds maar weer opduikt. Hij analyseerde waarom het verhaal zo’n hardnekkig leven leidt.
Eerst het verhaal zoals dat oorspronkelijk is overgeleverd: Johanna zou verkleed als een man carrière hebben gemaakt in Rome. Ze maakte er zo veel indruk met haar geleerdheid dat ze tot paus werd gekozen. Na twee jaar viel ze door de mand toen ze tijdens een processie van de Sint-Pieter naar Sint-Jan van Lateranen beviel van een kind. Verontwaardigd door het bedrog bonden de Romeinen haar achter een paard, sleepten haar zo door de stad en stenigden haar uiteindelijk.
Het verhaal van pausin Johanna speelde in de negende eeuw, maar duikt pas het midden van de dertiende eeuw op. Er is verder niets wat de echtheid ervan kan bevestigen. Alles wijst erop dat het verzonnen is.
Maar waarom laat het zich dan niet verwijzen naar het rijk der fabelen, waar het thuishoort? Noble constateert dat het verhaal is blijven bestaan omdat er telkens mensen zijn die het goed kunnen gebruiken.
Tijdens de Middeleeuwen was er discussie over de vraag wat er moest gebeuren als de kardinalen tijdens het conclaaf iemand hadden gekozen die totaal ongeschikt bleek te zijn. Johanna was dan hét voorbeeld van zo’n vergissing.
Vervolgens waren het protestanten die met Johanna aan de haal gingen. De paus pretendeert de opvolger van Petrus te zijn, aldus hun redenering. Maar is dat ook zo, als er een vrouwelijke paus is geweest?
En weer wat eeuwen later waren het de verlichte critici van de kerk die het incident met Johanna aanvoerden als een van absurditeiten die zo kenmerkend zouden zijn voor het geloof.
Sinds de negentiende eeuw is Johanna onderwerp van serieus wetenschappelijk onderzoek. Het feit dat in de Middeleeuwen zo’n verhaal over een vrouw ontstond, zegt bijvoorbeeld iets over de positie van de vrouw.
Maar veel meer wijdverbreid is het gebruik van Johanna in literatuur, theater en in de film.
Enkele recente voorbeelden:
Pope Joan (2009)
Die Päpstin – Das Musical
Een paus die zwanger wordt: het is gewoon te mooi om niet waar te zijn.
T.X. Noble, ‘Why pope Joan?’ in: Catholic Historical Review 99(2013), 291–238
Lees de dossiers over pausen die wel hebben bestaan:
Johannes Paulus II
Johannes Paulus I
Paulus VI
Johannes XXIII
Pius XII
Pius XI
Pius X
Leo XIII
Adrianus VI
Alexander VI
Innocentius III
Gregorius de Grote
