Coen Constandse, Stof tot nadenken: Friedrich-Wilhelm Marquardt over Israël, land en staat, in: Interpretatie 18,7 (2010), p. 20-22
Margetekst
De ‘pro-Israël-theoloog’ Friedrich-Wilhelm Marquardt verdedigt de actualiteit van de Bijbelse landbelofte. In weerwil van vermeend biblicisme en de schijn van ideologie biedt zijn theologie interessante perspectieven op het land.
Eerste twee alinea's
Als weinigen voor en na hem heeft Friedrich-Wilhelm Marquardt (1928-2002) theologische aandacht gevraagd voor Israël en Jodendom in hun actuele gestalten, dus inclusief land en staat. Eind jaren ’50 bezoekt hij het Midden-Oosten en stuit op Israël – als volk, land en staat. Deze confrontatie zet hem gelovig en theologisch op een totaal nieuw spoor. Als leerling van Bultmann en Barth, thuis in het grondige Duitse denken, raakt hij in Israël op vreemd gebied, ver van huis. Hij stuit op iets ongehoords: ‘Dat volk waar het in de bijbel over gaat, dat bestaat hier gewoon. Het werkt en leeft en bloeit – in dat ‘Bijbelse’ land. Wat de Bijbel verhaalt – land, volk, verbond, wet – dat zijn niet zomaar geestelijke zaken, waar je als christelijk theoloog denkend vrijelijk over kunt beschikken. Israël is out there! De mens die ik ontmoet, de hand die ik schud, het stof op mijn huid.’ Dat stof geeft hem te denken. Hoe kan het dat de christelijke theologie voorbij gaat aan dit reëel bestaande Jodendom? Wat in de theologie voor typisch ‘joods’ doorgaat (wetticisme, ongeloof, onvrijheid) strookt helemaal niet met deze werkelijkheid! Hoe bestaat het dat het Jodendom de stereotiepe tegenstander is geworden van de christelijke theologie?
Meer nog dan theologisch over Israël en Jodendom nadenken gaat Marquardt ernaar luisteren, in gesprekken en door studie. Hij wil allereerst de ander begrijpen. Dat geeft hem theologisch stof tot nadenken. Christelijke theologie moet plaats geven aan Israël en Jodendom zoals dat in onze tijd bestaat – inclusief het land. Want daarop is de ‘God van de Bijbel’ als de God van Israël evengoed, nee, in de eerste plaats betrokken.
Marquardt schrijft uitgebreid en zeer positief over de Bijbelse landbelofte en het zionisme, vrijwel zonder aandacht voor de Palestijnen of kritiek op de politiek van de staat Israël. De verdenking van biblicisme rijst. Marquardt lijkt in het dubieuze gezelschap van joodse en christelijke fundamentalisten verzeild te raken, die Gods hand in de stichting van de staat Israël zien en verlangen dat we daar eenvoudigweg ja en amen op zeggen.
Voor deze verdenkingen is reden genoeg. Of hij ook ‘schuldig’ is, zullen we in dit artikel proberen vast te stellen. We bezien eerst in twee stappen Marquardts landtheologie, en vervolgens vragen we verder, naar de kern, de zwakte en de kracht ervan, zoekend naar een landtheologie met een Bijbelse basis en een vreedzame strekking.
Bron: Interpretatie, met dank aan Nico Riemersma.
